Forum Ewangelickie - Wacław III Adam i Sydonia Katarzyna

: Kategoria: Chwila zadumy

Autor: Jan Puczek

Przemowa na uroczystości odsłonięcia tablicy

Szanowni Zgromadzeni!

Czterysta siedemdziesiąt dwa lata temu dwudziestojednoletni książę Wacław III Adam objął władzę w Księstwie Cieszyńskim i przyjął reformację Kościoła według konfesji augsburskiej. Za jego przykładem do Reformacji przyłączył się dwór książęcy, rada miasta, mieszczanie, a także szlachta księstwa i wieś - chłopi. Wkrótce Reformacja objęła większość księstwa, a szczególnie cenna i droga stała się dla tych, którzy mieli najmniej - dla chłopów.

Reformacja utrwalała się poprzez wprowadzanie nowych porządków kościelnych i dołączanych do nich porządków szkolnych. Tak też było w Księstwie Cieszyńskim. Za przykładem książąt śląskich, Piastów, w 1568 roku Wacław III Adam wydał Porządek kościelny.

Po śmierci Wacława III Adama w 1579 roku dzieło Reformacji kontynuowała jego małżonka, księżna Sydonia Katarzyna, która w 1584 roku wydała drukiem Porządek kościelny uzupełniony o Porządek szkolny. Imiona księżnej w podanej kolejności są zgodne z wydanymi przez nią dokumentami. Sto lat temu o księżnej tej pamiętano; miała swoją ulicę, ale potem jakby chciano o niej zapomnieć.

Jak pisze historyk prof. dr Wacław Urban, jeden z twórców Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, cytuję:

„Wyjątkiem na skalę ogólnopolską było i jest - zamieszkałe w większości przez Polaków - Cieszyńskie. (…) Tylko przez dwa pokolenia miało Cieszyńskie ewangelickie rządy, a mimo to hasła luteranizmu zakotwiczyły tu bardzo głęboko, zwłaszcza wśród stanów niższych. (…)

Początkiem XVII wieku czasy się zmieniły. Kolejny książę cieszyński Adam Wacław odszedł od Reformacji, zaczęły się prześladowania, które przybrały gwałtowne rozmiary po wygaśnięciu linii Piastów cieszyńskich w 1653 roku. Mimo półwiekowych prześladowań Reformacja przetrwała w ukryciu, zwłaszcza w górskich wioskach, wśród chłopów i w nielicznych domach szlachty. Przetrwała, bo w głębokiej świadomości zakorzeniona była w oparciu o przechowywane w ukryciu Pismo Święte, kancjonały i postylle. Przetrwała, bo matki uczyły swoje dzieci modlić się, czytać i śpiewać.

Kiedy po pokoju w Altranstadt ewangelicy mogli się ujawnić, było ich tysiące, dziesiątki tysięcy. Tu na placu Kościelnym najpierw powstawały szkoły, a wraz z nimi budowano mury potężnej świątyni.

Stanisław Staszic przejeżdżając w 1790 roku przez Księstwo Cieszyńskie z pewnym zdumieniem zapisał: we wszystkich wsiach widziałem szkółki i dzieci spieszące do nich nawet ćwierć mili.

Dwieście lat później reaktywowane Towarzystwo Ewangelickie, nawiązując do wspaniałych tradycji oświatowych czasów Reformacji i szkół wokół kościoła Jezusowego w Cieszynie, uruchomiło liceum, a potem gimnazjum, szkołę podstawową i przedszkole. Już ponad 800 absolwentów ukończyło liceum, a szkoły nasze swoimi osiągnięciami przynoszą dumę nie tylko nam, ale i naszemu miastu.

Kiedy przychodzimy tu na plac Kościelny, z którym związane są najpiękniejsze karty ewangelicyzmu na Śląsku Cieszyńskim, niech ta tablica, którą w 500-lecie Reformacji pragniemy teraz odsłonić, skłoni nas do refleksji: kiedy to się zaczęło i komu to zawdzięczamy.

Niech skłoni nas do refleksji nad znaną sentencją, z której zacytuję tylko pierwsze słowa:

Skąd przychodzimy…

Z uroczystości odsłonięcia tablicy. Od lewej: ks. prob. Janusz Sikora, Jan Puczek, Halina Molak-Olczak, ks. bp Jerzy Samiec. Cieszyn, Plac Kościelny, 16 VI 2017 r., godz. 20.00, po koncercie w Kościele Jezusowym Zespołu Pieśni i Tańca ŚLĄSK. Tablicę odsłonili: Halina Molak-Olczak, ks. bp Jerzy Samiec i Jan Puczek. Fundatorzy tablicy: Halina Molak-Olczak i Jan Puczek, zapisani na odwrocie tablicy.

Tak powstawała tablica

Powstanie tablicy upamiętniającej tych, którym zawdzięczamy Reformację na Śląsku Cieszyńskim miało dość nieoczekiwany początek i przebieg. W kręgu aktywnych pań żywa była koncepcja upamiętnienia szczególnie zasłużonych dla Ziemi Cieszyńskiej kobiet ewangeliczek. Stąd też pierwsza tablica upamiętniająca Marię Bernatowicz-Geysztowt (1844-1938) - zob. Wobec ograniczeń związanych z historycznym placem Kościelnym w Cieszynie Jan Puczek zaproponował upamiętnienie księżnej Sydonii Katarzyny (ok. 1550-1594), która kontynuowała dzieło swego męża Wacława III Adama i w 1584 roku wydała jego Porządek kościelny z 1568 roku, uzupełniony o porządek szkolny. Sądzimy że te, mające prawne skutki działania, miały decydujący wpływ na utrwalenie Reformacji w Księstwie Cieszyńskim. Zebranie w sprawie proponowanej pamiątkowej tablicy zaproszonych siedmiu osób i odpowiedni protokół sporządzono w dniu 12 maja 2017 roku. Jednakże ograniczenie się w tej koncepcji tylko do historycznej Sydonii Katarzyny stwarzałoby pewien niedosyt, zwłaszcza w kontekście Roku 500-lecia Reformacji. Toteż w dniu 22 maja 2017 roku odbyło się drugie zebranie, na którym postanowiono połączyć tak zasłużonych, Wacława III Adama i Sydonii Katarzyny, na wspólnej pamiątkowej tablicy umieszczonej na frontowej ścianie budynku siedziby Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Cieszynie .

Tekst napisu przygotował Jan Puczek, projekt tablicy oraz wykonanie płaskorzeźby orła piastowskiego z XVI/XVII wieku zlecono p. Urszuli Górnickiej-Hermie, odlew orła – firmie Marek Żebrowski w Straconce, wykonanie tablicy i montaż – firmie Wacław Pieczonka w Goleszowie. Postanowienia w tych sprawach podjęto jednogłośnie. Czasu pozostało niewiele, ale życzliwość i zaangażowanie wykonawców pozwoliły w ciągu trzech tygodni zrealizować piękne i ambitne zadanie.