Autor: Jan Puczek
Przeglądając cenioną i otoczoną w Cisownicy szczególnym sentymentem niewielką książkę poświęconą Jurze Gajdzicy, zwróciliśmy uwagę na zapisy sprzed 200 lat, wśród których znalazła się informacja o obchodach 300-lecia Reformacji w kościołach ewangelickich Księstwa Cieszyńskiego.
Jura Gajdzica (także Jerzy Gajdzica [Jerzy – w zachowanej metryce chrztu kościoła E-A w Cieszynie – red.]; ur. 19 grudnia 1777 w Małej Cisownicy na Śląsku Cieszyńskim, zm. 16 lutego 1840 tamże) – chłop z Cisownicy, rolnik, furman, bibliofil, autor pamiętników, twórca pierwszego polskiego ekslibrisu chłopskiego.
Syn Jerzego, chłopa-zagrodnika, i Marii z Malców. Czytać nauczył się w domu, później przez kilka lat uczył się w jednoklasowej szkole ewangelickiej w Ustroniu (założonej w roku 1785). Pracował na 15-morgowym gospodarstwie, które w roku 1794 przekazał mu ojciec. Był także woźnicą (furmanem), przewożąc rudy metali i sól z/do Słowacji.
Gajdzica był jednym z najbardziej znanych (o ile nie najsławniejszym) śląskich „piśmiorzy”, czyli autorów chłopskich „zapiśników” (pamiętników). Jego pamiętniki zachowały się i są do dziś nieocenionym źródłem wiedzy historycznej i socjologicznej o Śląsku Cieszyńskim i jego mieszkańcach początków XIX w. Pierwsza część jego pamiętnika pt. "Nieco z kroniki Cieszęski" zawiera chronologię ważnych dla Śląska Cieszyńskiego wydarzeń do końca XVIII w. Część druga pt. "Dlo pamięci Narodu Ludzkiego", obejmująca lata 1805-1840, to zapiski autora z czasów, gdy jako furman woził rudę żelaza ze Słowacji do ustrońskiej huty lub przemierzał szlak solny od Wieliczki po Preszburg (Bratysławę). Gajdzica gromadził książki i posiadał też wyjątkowo bogatą, jak na chłopa, bibliotekę z licznymi starodrukami (ponad 60 tomów), w części własnoręcznie oprawionymi. Co najmniej od roku 1812 posługiwał się też pierwszym w Polsce chłopskim ekslibrisem.
Okładka publikacji „Jura Gajdzica Rodzimy klejnot Cisownicy”, Stowarzyszenie Miłośników Cisownicy, Cisownica 2010
Ekslibrisy Jury Gajdzicy datowane na 1812 i 1817 r.
Rękopis Jury Gajdzicy „Dlo pamięci Narodu Ludzkiego”
Rękopis Jury Gajdzicy „O obchodach pamiątki Reformacji”
Tekst „O obchodach pamiątki Reformacji” według oryginału:
W Roku 1817 tochmy tu odprawiali Pamiątkę Reformacye Doktora M. L. 300 stuletni, to trefiło dnia drugiego przed Nowem, tochmy obchodzili tak naypiękniey w kierem kośćiele mogli, w naszym Cieszynskim Kosciele były 4 Słupy przi Ołtarzu, potych Słupach same Lampy, na Ołtarzu ośiem swiec między nimi Orzeł ten neypierwszy
Tekst „O obchodach pamiątki Reformacji” w brzmieniu współczesnym:
W roku 1817 obchodziliśmy 300-letnią Pamiątkę Reformacji Doktora M.[arcina] L.[utra], co trafiło dnia drugiego przed listopadem[*], którą obchodziliśmy jak najpiękniej we wszystkich kościołach, gdzie to było możliwe. W naszym cieszyńskim kościele ustawiono cztery słupy przy ołtarzu[**], na tych słupach zawieszono lampy, na ołtarzu osiem świec, między nimi wyróżniony był orzeł.
[*] Jura Gajdzica zastosował tu skrót od nazwy listopada (November), myląc nieco daty. Pamiątkę Reformacji, która nawiązywała do ogłoszenia przez M. Lutra 95 tez w dniu 31 października 1517 r., obchodzono w niedzielę 2 listopada 1817 r. – red.
[**] cztery słupy – nawiązanie do postaci czterech ewangelistów na ołtarzu cieszyńskiego ewangelickiego Kościoła Jezusowego – red.
[***] orzeł – godło Austrii – red.
Kopie i teksty za: „Jura Gaydzica, Dlo pamięci Narodu Ludzkiego”, Cieszyn – Cisownica 2006